Morgen al duurzamer inkopen en verkopen

Wat, wanneer en hoe verduurzamen?

Een van de ondernemers in het actualiteitenprogramma deed een oproep aan de politiek: “Zadel ons niet op met onmogelijke ideeën en vergezichten. Want dat leidt alleen maar tot onvrede en zorgen over de betrouwbaarheid van de vaderlandse politiek” en “We willen graag die transitie maken, maar wat, hoe en wanneer?” Ik moest even nadenken over de schijnbare tegenstrijdigheid in deze uitspraken. Geen vergezichten, wel een langetermijnvisie, niet meer regels, maar wel behoefte aan het ‘hoe, wanneer en wat’. Mijn idee: gebruik de door Verenigde Naties geformuleerde 17 Sustainable Development Goals als leidraad voor het ‘wat’, zorg voor stabiliteit door vast te houden aan het klimaatakkoord van Parijs en maak het ‘hoe’ concreet door de enorme potentie van duurzaam inkopen te benutten.

Duurzaam inkopen: stabiele factor overheidsbeleid

Duurzaam inkopen staat met wisselend succes al sinds 2008 op de agenda van de diverse Nederlandse kabinetten en is daarmee een stabiele factor in het overheidsbeleid. Dat het kan en effect heeft, is in de praktijk bewezen. Er zijn steeds meer voorbeelden van geslaagde duurzame-inkoop- en verkooptrajecten. Op 7 november 2023 werd bekend dat de infrastructuursector als eerste meer dan 50% duurzaam gegunde opdrachten kent. Duurzaam inkopen is dus geen vergezicht maar realiteit. Zowel overheden als bedrijven kunnen er vandaag al mee aan de slag. Bovendien beloont het duurzaam ondernemerschap, geeft het ruimte aan ondernemers om het ‘hoe’ in te vullen en kan het binnen de bestaande wetten en regels. Bovendien, de potentiële impact is enorm. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) berekende dat overheidsinkoop op jaarbasis verantwoordelijk is voor 22 megaton CO₂-uitstoot. Tot zover de goed-nieuwsshow over duurzaam inkopen. De potentie is enorm, maar er zijn nog genoeg verbeterpunten.

Verbeterpunten voor overheden

• Stel een goede duurzaamheidsstrategie op, met inkoop als slechts een van de aspecten van die strategie. Duurzaamheid ‘uitvragen’ om aanbieders te selecteren heeft maar beperkt effect als de eisen en gunningscriteria niet aansluiten op de duurzaamheidstrategie van de overheid. Als de werkprocessen binnen de eigen organisatie niet uitgaan van circulaire principes, dan zal een circulair product van een leverancier niet tot zijn recht komen. Voorbeeld: ICT-apparatuur aanbesteden met een lange garantietermijn en repareerbaarheid, terwijl het financiële beleid nog uitgaat van een ouderwetse afschrijvingstermijn van drie jaar.
• Denk goed na over wat je opneemt in de eisen en welke bewijslast je daarvoor vraagt. Duurzaamheid als eis opnemen in een aanbesteding is slim om de duurzaamheidsprestatie van een sector naar een hoger basisniveau te tillen. Maar omdat bedrijven zich niet kunnen onderscheiden via deze eisen kan dit bij een verkeerde toepassing snel een administratieve last worden. Zorg er dus voor dat er overeenstemming is over bewijslast, kengetallen en definities. Gebruik daarvoor breed geaccepteerde standaarden of maak afspraken met andere overheden en sectorvertegenwoordigers om dit op een eenduidige manier te doen.
• Geef duurzaamheid een serieuze wegingsfactor. Door te werken met gunningscriteria beloon je duurzaam ondernemerschap en kan de ondernemer zijn of haar unieke idee een plek geven in de aanbesteding. Dat motiveert, stimuleert innovatie en drijft verduurzaming voorwaarts. Echter, de wegingsfactor voor de duurzaamheidsaspecten dient dan ook serieus te zijn. Als vuistregel niet lager dan een derde van de totale weging.
• Geef ruimte voor verbetering tijdens de uitvoering. Is duurzaamheid lastig in een eis te vatten, wil je een proces van continu verbeteren starten of wil je ondernemers betrekken die nog wat achterlopen? Denk dan aan criteria die verbeteringen tijdens de contractuitvoering stimuleren en belonen. Het is bijvoorbeeld toegestaan om te eisen dat een bepaald certificaat tijdens de contractuitvoering wordt behaald, of om afspraken te maken over te realiseren CO₂-reductiepercentages.

Verbeterpunten voor bedrijven

• Ook hier geldt: het begint bij een goede duurzaamheidsstrategie. Heb je deze nog niet, begin er dan snel mee. Bovenal omdat maatschappelijke impact realiseren relevant en urgent is. Als dat geen voldoende drijfveer is... Sowieso komen er in hoog tempo steeds meer verplichtingen voor het bedrijfsleven. Een goede strategie helpt om die snel en goed een plek te geven in je ondernemingsbeleid en het niet alleen als een last te ervaren. Last but no least, het helpt je om opdrachten binnen te halen. Overheden en andere partijen in je keten zullen steeds vaker vragen om een duurzaam product of duurzame dienst.
• In het verlengde van het voorgaande: verdiep je in de visie en het beleid van de overheid als die een (potentiële) afnemer is. Een aanbieding die goed inspeelt op de visie en het beleid van de aanbestedende overheidsorganisatie maakt meer kans dan wanneer je alleen de standaard duurzaamheidstekst over je eigen onderneming opneemt.
• Wees voorbereid op vragen om data aan te leveren. Overheidsorganisaties, mede gedreven door internationale en Europese regelgeving, zullen steeds vaker vragen naar getalsmatige informatie over je product of dienst. Zaken als de uitstoot tijdens de productie, hoeveelheden hergebruikte grondstoffen, impact op de biodiversiteit, arbeidsomstandigheden in de productieketen en ‘social return’-prestaties (maatschappelijke bijdragen).
• Verdiep je in de aanbestedingsregels en -praktijk. Aanbestedingsregels maken het leveren aan de overheid best complex. Het grote voordeel van overheidsorganisaties is echter dat maatschappelijke impact maken het hoofddoel is (of hoort te zijn). De overheid is een goede partner om je duurzame product of dienst te lanceren of verder te ontwikkelen. Overheden zijn dan ook vaak bereid om op te treden als launching customer, innovatie-partnerschappen aan te gaan of om ook kennis en kunde vanuit de eigen organisatie in te zetten (denk aan beleidsexperts op het gebied van de circulaire economie).

Aan de slag?

Voor zowel potentiële afnemers als voor de eigen medewerkers is een doordachte visie op duurzaamheid een belangrijke basis om van daaruit stappen te zetten. Meer weten over hoe je het duurzame verhaal van je onderneming concreet kunt maken en effectief overbrengt? Neem dan een kijkje op onze pagina over duurzaamheidscommunicatie. Ben je ook geïnteresseerd in de wereld van duurzaam inkopen en verkopen, neem dan contact op met Ivo Bonajo.

Over de auteur

Ivo Bonajo heeft als duurzaamheidsmanager meer dan twintig jaar duurzaamheidservaring binnen zowel overheidsorganisaties als bedrijfsleven. Hij werkte aan diverse duurzaamheidsstrategieën en verandertrajecten, was belangbehartiger voor tweehonderd duurzame koplopers in het bedrijfsleven en kent de wereld van overheidsbeleid en -bestuur tot inkoop en uitvoering zeer goed. 

Mail Ivo: ivo@enduurzaam.nl